Schizofrenie is een veronderstelde ziekte van (bepaalde delen van) de hersenen waarbij gebleken is dat iemand psychotisch kan worden en niet meer goed kan functioneren. Met 'niet goed meer functioneren' wordt bedoeld dat iemand minstens een half jaar minder goed functioneert dan men op grond van z'n talenten, opvoeding, opleiding en kansen zou mogen verwachten. Men spreekt van: "een knik in de levenslijn". Voor het functioneren geldt dat men de situatie moet kunnen vergelijken met vroeger.

Psychotisch is men als men, gedurende een maand, door verstoring van de waarneming (hallucinaties), het denken (verstoorde gedachtegang en wanen) en/of het gedrag (schokkerige bewegingen, zich terugtrekken, verwaarlozing), het contact met de realiteit (ten dele) verliest.

Hallucinaties zijn waarnemingen zonder dat de zintuigen geprikkeld worden en komen het meeste voor in de vorm van een stem of meerdere stemmen die vaak commentaar geven op wat degene die hallucineert net denkt of aan het doen is. Hallucinaties kunnen ook de andere zintuigen betreffen, zoals de reuk, de smaak, de tast-/aanrakingszin en het gezichtsvermogen. Vaak ziet men wel aan iemand of hij of zij hallucineert. Familieleden merken dat iemand zit te luisteren naar iets dat zij niet kunnen horen.

Verstoorde gedachtegang blijkt direct wanneer we iemand niet meer kunnen volgen omdat wat gezegd wordt onlogisch is, onsamenhangend of verward. Het is een heel nare ervaring om te merken dat op deze manier geen echt contact meer mogelijk is.
Wanen zijn denkbeelden of overtuigingen die onjuist zijn. Iemand is er bijvoorbeeld van overtuigd dat hij of zij afgeluisterd wordt door de televisie of dat de dingen die men op de televisie ziet een speciale boodschap voor betrokkene inhouden.

Verstoorde bewegingen worden vaak ervaren als bewegingen die door iemand anders gedaan worden. Soms is er verminderde beweging, tot volledige stilstand toe. De patiënt heeft er meestal geen verklaring voor en als als hij die wel heeft, dan zien we de verstoorde gedachten: "buitenaardse krachten hebben chips in mijn hersenen geplaatst waardoor zij precies weten wat ik denk en waardoor zij mij kunnen bewegen."

Bij verstoord sociaal gedrag leeft de patiënt vaak teruggetrokken en dreigt men sociaal geïsoleerd te raken. Ook zelfverwaarlozing en vervuiling zou je hier onder kunnen rekenen. Zwerven over straat, in zichzelf lopen te praten of juist zomaar tegen iemand beginnen te schreeuwen is ook verstoord sociaal gedrag. Voor familieleden en vrienden is het meestal snel duidelijk of iemand "verstoord" gedrag heeft.

Om goed in kaart te brengen om welke ziekteverschijnselen (symptomen) het gaat onderscheidt men zgn. positieve- en negatieve symptomen.
Positieve symptomen zijn verschijnselen die aanwezig zijn en er niet horen te zijn, de psychotische verschijnselen zoals:

• wanen
• hallucinaties
• vreemd gedrag

Negatieve symptomen zijn verschijnselen die ontbreken waar ze wel zouden moeten zijn. Hieronder vallen:

• gevoelsmatige betrokkenheid
• spontane deelname aan een gesprek
• vermogen om initiatieven te nemen
• wilskracht, doorzettingsvermogen
• vermogen om ergens plezier aan te beleven
• deelname aan sociale interacties
• aandacht en concentratievermogen
  
  

Negatieve symptomen kunnen aan een eerste psychose vooraf gaan. Ze worden dan vaak niet herkend als symptomen van schizofrenie. De diagnose "schizofrenie" kan pas worden gesteld als er een psychotische episode van een maand (geweest) is en iemand minstens een half jaar minder goed kan functioneren.